Het Pensâo is heerlijk rustig maar door de macht der gewoonte word je toch om 7 uur wakker. De geluiden van Alfama klinken door de openstaande raamdeur, waar ook de wasjes hangen.
De eigenaar van het Pensâo blijkt een teruggekeerde koloniaal te zijn uit Mozambique, spreekt zelfs wat Zuid Afrikaans en drijft nu een antiek - en rariteitenwinkel in Alfama. Tijdens de kortstondige contacten zei hij het zwaar in te zien voor Zuid Afrika. De angst van de blanke bevolking is dat het een soort Zimbabwe wordt.
Pensâo Sé Guest House hangt vol rariteiten uit de gehele wereld
Het huis blijkt net een museum te zijn, waar elk beschikbaar plekje vol hangt en staat, met wonderlijke kunstuitingen van vooral primitievere volken, uit de gehele wereld.
María de huishoudster zorgt voor een uitstekend ontbijt met verse broodjes, marmelade, yoghurt met vers fruit, vruchtensap en koffie.
Aan de ontbijttafel verschijnt een Nederlander, die Guus Slauerhoff blijkt te heten en beeldend kunstenaar is. Hij heeft de afgelopen 7 jaar geprobeerd het hart van de Fado, de emotie Saudade, uit te beelden. Omdatde Fado al jaren tot mijn favoriete muziek hoort volgt al gauw een geanimeerd gesprek.
De emotie van de Fado volgens Guus Slauerhoff
In het concertgebouw in Amsterdam ben ik enige keren naar het optreden van “Cristina Branco Canta (zingt) Slauerhoff” geweest.
Eerst in de kleine zaal en later in de grote, waarbij zelfs Willem Alexander en Maxima in hun speciale loge aanwezig waren (en een ambulance achter het gebouw!).
Natuurlijk komt dan onmiddellijk de vraag op of hij familie is? Deze dichter blijkt een achterneef te zijn; Jan Jacobus Slauerhoff (1898 – 1936), de arts - schrijver en vooral dichter - zeevaarder die jong stierf aan TBC, maar zijn hart verpand had aan Lisboa. Cristina Branco heeft zijn gedichten, die het wezen van de Fado in zich hebben, vertaald en met succes gezongen.
Guus Slauerhoff
Guus heeft een atelier in Alfama en met medewerking van de autoriteiten een complete wandelroute versierd met zijn werk. Hij adviseert mij naar het Museu do Fado te gaan waar nog werk van hem staat en het nodige te zien en horen is.
Over Portugal en de Portugezen denken wij beiden genuanceerd; ze hebben wel speciale kantjes. Toen hij de expositie wilde organiseren werd een afspraak gemaakt met de autoriteiten, samen met de Nederlandse professor Postma, uit Coimbra, die tolkte. Ze werden hierbij om 11:00 uur verwacht. Waarna ze na 14:00 uur aan de beurt waren! Iedereen wordt op hetzelfde tijdstip uitgenodigd, waarna het eindeloos wachten is. Lekker inefficiënt. Ook afspraken snappen ze niet goed. Nadat de openingsdag was vastgesteld en door Guus allerlei (geld kostende) zaken geregeld waren, bleek deze dag zonder medeweten zomaar verplaatst te zijn.
Guus sluit nu zijn Fado werken af en heeft een nieuwe inspiratiebron gevonden in het theaterleven in Groningen.
Bij het vanzelfsprekende mooie weer en bijbehorende prima temperatuur is het tijd de stad te gaan verkennen. Het centrum ligt in het vlakke gedeelte, de Baixa (benedenstad, centrale gedeelte). Aan beide zijden omzoomd door volgebouwde hellingen met rechts Alfama en Mouraria en links de Barrio Alto (hoge wijk). Lisboa is net als Rome op 7 heuvels gebouwd. Op het hoogste punt van Alfama torent het Castelo de Sâo Jorge boven alles uit. De oorsprong van dit kasteel van St. Joris bestond al in de ijzertijd en heeft alle beleggingen van Lisboa meegemaakt.
De Baixa komt uit op de Tajo met haven. De grote aardbeving van 1755 heeft Lisboa grondig verwoest, waarna de binnenstad in recordtempo door Marquês de Pombal strak in geometrische parallel lopende straten werd hersteld.
Praça do Comércio met triomfboog
De andere zijde Rua Augusta
Hier is het drukke levendige centrum vol met toeristen op terrasjes, waar je in het grootstedelijke geroezemoes ondergaat.
☼ Lisboa en Marquês de Pombal
Al 8000 jaar geleden woonden hier mensen, totdat in latere tijden de Kelten, Feniciërs, Grieken en uiteindelijk in 205 voor Christus de Romeinen het land bezetten. De plaats noemde men Olisipo, een belangrijk kruispunt van wegen in het toenmalige Lusitanië. In 714 kwamen de Arabieren, die bleven tot in 1147 de stad definitief herveroverd werd door de eerste koning van Portugal; Don Afonso Henriques. Dit met hulp van Engelse, Duitse en Vlaamse kruisvaarders, die als dank de stad 3 dagen mochten plunderen!
(Waarom naar Jeruzalem als het hier ook kan!?)
De Moren die bleven, woonden, met eigen privileges, vooral in Mouraria, terwijl de Joden in de wijk Alfama zaten. In 1255 ging het hof van Coimbra naar Lisboa, dat daardoor de hoofdstad van het land werd. De scheepvaart werd steeds belangrijker en de stad lag als een knooppunt tussen de Middellandse zee, Oriënt, verre Oosten (Joodse handelaren) en het noordelijke gebied met de Hanze steden en Engeland.
Na de ontdekking van de zeeweg naar India door Vasco da Gama in 1498 wordt Lisboa de belangrijkste stad van de wereld met het grootste handelscentrum en immense rijkdommen. Aardbevingen, epidemieën en pogroms ten gevolge van de inquisitie teisterden Lisboa, waardoor Sefardische joden o.a. in Amsterdam terecht kwamen. Deze zouden mee zorgen voor de gouden eeuw in Nederland, want zij kenden de zeewegen! Na 1600 volgde een economische ineenstorting door slecht beheer, Spaanse bezetting, hongersnoden en andere rampen.
In 1700 komen fenomenale opbrengsten vrij uit Brazilië. Men had goud en edelstenen gevonden, waardoor de tweede gouden periode aanbreekt. Prachtige gebouwen schieten uit de grond, waarvan een gedeelte vernietigd wordt tijdens de grote aardbeving van 1755 (9 op schaal van Richter!). Bij deze aardbeving met bijbehorende Tsunamies kwamen 15.000 mensen om.
Sebastião José de Carvalho e Melo, Conde de Oeiras e Marquês de Pombal
Marquês de Pombal herbouwt met vooruitziende blik en harde hand Lisboa en zorgt voor het tegenwoordige stratenplan. Hij organiseerde ingrijpende hervormingen en beknotte de macht van de adel en vooral de kerk (hij was vrijmetselaar). De nieuwe christenen (Cristianos Novo; Joden) kregen normaal burgerrecht (na 250 jaar!).
Hij verwijderde de dominante Jezuïeten uit Portugal en Brazilië (in Uruguay hadden ze een eigen staat) en trotseerde conflicten met het Vaticaan. In feite heeft hij Portugal vanuit middeleeuwse toestanden opgestuwd en regeerde onder de zwakke koning als dictator. Na het overlijden van de koning werd hij meteen afgezet door zijn vele vijanden (de hoge adel en clerus). Hij regeerde van 1750 – 1777.
Tijdens de Franse invasies van 1807 vluchtte de koninklijke familie naar Brazilië en volgde een warrige slechte tijd voor de stad. In eind 1800 komt een geweldige industrialisatie op gang, met de bijbehorende moderniseringen. Het fascistische regiem Salazar van 1932 – 1974 zorgde toch voor een zekere dynamiek. Na de anjerrevolutie in 1974 is Lisboa de moderne wereld ingestapt met alle soms twijfelachtige vernieuwingen.
Vlag Lissabon Wapen Lissabon
Een nadeel is dat men nogal eens wat blasé wil reageren naar de toeristen toe, die uiteindelijk wel voor de centen zorgen. Toch is Lisboa een bruisende stad en ook al door het prachtige weer, met nooit te hoge temperaturen, heerlijk om te ondergaan. Slenterend door het overzichtelijke Baixa kom je aan de linkerzijde opmerkelijke liften tegen. De Elevador de Santa Justa, in 1901 gebouwd door Gustave Eiffel (ja van de toren!). Deze is 45 m hoog en geheel van staal.
Iets verder de Elevador da Glória, eigenlijk een trammetje in een hellingshoek gezet. Deze vormt de verbinding tussen de Baixa en de Barrio Alto, de bovenliggende oude volksbuurt. Het is een belevenis dit trammetje te nemen.
Elevador de Santa Justa
Elevador da Glória
Aan de linkerzijde in de Rúa Garrett vind je het bekende Café A Brasileira. Op het terras is het heerlijk zitten met een kopje Galâo (koffie met melk in glas). Dit Café mag je eigenlijk niet missen en dé plek om de sfeer van Lisboa goed op te snuiven! Er staat een bronzen beeltenis van Fernando Pessoa, de bekendste dichter van Portugal. Legio zijn de mensen die naast hem op de foto willen.
Om je heen wordt door straatartiesten een constante show opgevoerd, elk half uur door een andere groep. Straatartiesten moeten voldoen aan strenge kwaliteitseisen en werken met vergunningen. Natuurlijk proberen bedelaars een graantje mee te pikken.
Café A Brasileira
Ha Caracois de Algarve!
Nog westelijker ligt in de wijk Belém het beroemde klooster Mosteiro dos Jerónimos, gebouwd uit dankbaarheid voor het vinden van de Indië zeeweg. Vasco da Gama ligt er begraven en uit dezelfde tijd in begin 1500 de Torre de Belém, als verdedigings fort aan de Taag. Hoewel aansprekend, is het te ver weg om ook dit te bezoeken.
Mosteiro dos Jerónimos
Toren van Belém
Bij het Praça do Comércio voor de Baixa wordt het vrije uitzicht op de Taag ontnomen door een grote bouwput. Lisboa bouwt aan zijn toekomst.
Al rondzwervend kom ik weer onder Alfama uit en een klein hapje is wel gewenst. Overal zie je bordjes met; Ha Caracois de Algarve. Wat zeggen wil; er zijn zeeslakjes uit de Algarve. Voor 3,5 Euro eet je een smakelijke portie met bijpassende gekoelde witte wijn. De lol is vooral het uit de huisjes peuteren van de slakjes.
De Dom (Largo da Sé)
Archeologische opgravingen
De Sé (Kathedraal) ligt dicht bij het Pensâo in Alfama en is beslist een bezoek waard. Het toeristische trammetje, lijn 28, loopt voorlangs, zodat er gemakkelijk gekomen kan worden.
Het is gebouwd op de eerdere resten van een moskee meteen in 1137 na de herovering van Lisboa op de Moren. Meer dan 400 jaar bogen hier de Moslims tijdens hun gebeden naar het Oosten!
Het gebouw lijkt wel een burcht wat vooral veroorzaakt is door de vele aardbevingen, dat een robuuste bouw noodzakelijk maakte (De klokkentoren was in 1755 ingestort). Ooit werd na een Spaanse overheersing de plaatselijke Bisschop, door het boze volk, van deze klokkentoren gegooid!
Wel is duidelijk dat de Kathedralen hier minder rijk gebouwd zijn dan in Spanje. Beeldhouwwerk, ornamenten, altaren, en andere kerkelijke kunst zijn soberder wat meer in de volksaard zit. Toch zou meer aandacht voor deze monumenten op zijn plaats zijn. Hele gedeelten zien vervallen uit en zijn aan een ingrijpende restauratie toe.
Interessant zijn de archeologische opgravingen met zijn Romeinse en Moorse restanten, die vanuit de Claustro goed te zien zijn. Hier ligt echt een stukje van het oorspronkelijkste gedeelte.
Gisant Ridder Lopo Fernandes Pacheco uit 1300
Vervallen Claustro
Buiten de kathedraal staat een man met een rugzak en als ik goed kijk is een routeboekje van Santiago te zien. Hoera, eindelijk de eerste medepelgrim! Het is Rafaël een Spanjaard die vandaag nog een dagtraject wil afleggen. Ik zal hem nog vaker tegenkomen.
Alfama is een heerlijk gebied om rond te struinen, waarbij een redelijke conditie gewenst is! Het is het oudste gedeelte van Lissabon gebouwd op de hoogste berg. Op de top staat het Castelo Sâo Jorge druk bezocht door de toeristen met mooie parkjes en bronzen kanonnen. Je moet er tegenwoordig een kaartje voor kopen. Het uitzicht naar het westen met de brug is overweldigend.
Schots en scheef tegen de berghelling op zijn de huizen gebouwd langs smalle steile straatjes, trappen, pleintjes en binnenplaatsjes met fonteintjes. Onverwacht steeds weer vergezichten vanaf Miradouros.
Trappen in Alfama
Eettentjes met uitzicht op Museo do Fado
Alfama is een typische volkswijk en qua sfeer vergelijkbaar met de Jordaan in Amsterdam vroeger. Wasgoed hangt over de smalle straten met zijn Azulejos versieringen. In elk klein hoekje zijn cafeetjes en eettentjes met terrasjes waar je heerlijk kunt zitten en op straat zo tussen door kunt lopen. De mensen trekken zich hier niets van aan en eten ongestoord. Ook zijn hier nogal wat Fado restaurants. Bovendien zitten overal kleine winkeltjes waar de vreemdste dingen te koop zijn. De oude trammetjes, die nu zelfs tot monument verklaard zijn, rijden kreunend met jankende wielen tussen het drukke verkeer door.
Miradouro over de Taag
Muzikanten overal
Op het advies van Guus ga ik in het dicht bijzijnde Museu do Fado kijken. Hier vind je bij elkaar de uitingen van de laatste eeuwen op het gebied van de Fado met opnames van de bekende Fadistas.
☼ Fado
In de Fado komen alle emoties van de Portugezen tot uiting. De “Saudade” is het gevoel van weemoed, melancholie, hartstocht en noodlot dat diep in de cultuur zit (Vissers en zeevarenden). Aan de andere kant ook blijdschap en vrolijkheid. De Fado is in 1800 als volksmuziek verder uitontwikkeld met invloeden uit Afrika en Brazilië (Sommigen vinden het “Katzenjammer”!). Het hoofd instrument is altijd de Guitarra Portuguesa, met begeleiding van 2 Spaanse gitaren. Het is een soort luit, die een ongekend zingend en melodieus geluid voortbrengt en is een genot om naar te luisteren.
Guitarra Portuguesa
De bekenste Fadista was Amália Rodrigues die vooral in haar jongere opnames onnavolgbaar mooi zong en de Fado wereldwijd bekendheid gaf.
Amália Rodrigues Cristina Branco Mariza
De nieuwste Fadistas zingen wat lieflijker zoals Cristina Branco en Ana Moura. Hoewel Mariza, die nu de grootste is, onvervalst rauwe Saudade zingt en met haar geweldige performance de zalen direct plat heeft!
Tegen de avond wordt weer lekker gegeten aan de boulevard, waarbij het zenuwachtige gelobby van de obers, om de tafeltjes vol te krijgen, grappig aandoet. Het eten is heerlijk en de Vinho Verde doet het perfect.
Als ik voldaan terug loop naar het Pensâo kom ik langs enkele Fado restaurants. Met mijn korte broekje en teva’s krijg ik al gauw te horen dat het vol zit. Ze hebben van deze volksmuziek pur sang iets exclusiefs proberen te maken en je mag alleen naar binnen met stropdas! Dit bespaart me waarschijnlijk een hoop geld en het aanhoren van mindere Fado.
In het Pensâo wordt door de vriendelijke María opengedaan. De twee opeenvolgende deuren zitten met meerdere sloten dicht, waarschijnlijk is men wel erg bang voor inbrekers.
Morgen weer verder want de Caminho is uiteindelijk het doel!
