29 April, Puente la Reina / Gares – Navarrete 85 km

Het is wel wennen ‘s ochtends in een volle refugio. De lopers zijn al vroeg aan het rommelen liefst in het donker met plastic kraakzakken. Fietsers vertrekken altijd wat later tegen achten. De toiletten waren nat, vies en zonder toiletpapier. Zaak is er voor te zorgen altijd een noodvoorraadje te hebben! De hospitalero is niet te bekennen, zodat de fiets maar door de gang gezeuld wordt en op pad!

Direct buiten Puente la Reina gaat het onder de snelweg door naar de oude N111, die nu bijna verlaten is. Meteen volgt een klim van 3 km en 7% hellingshoek het dal uit van de Río Arga.

De beentjes moeten het wel weer kunnen vandaag met nog wat korfjes spierpijn op de bovenbenen. Eenmaal hoog volgt een mooi uitzicht over Navarra.

Een half uur later ligt Cirauqui op een berghelling voor me. De top is helemaal volgebouwd met witte huisjes en middeleeuws. De lopers gaan er dwars doorheen, waarna ze op een stuk middeleeuwse bestrating komen (Calzada Mediaval). De fietsers volgen de Carretera (weg) en rijden er in een boog omheen.

Net voor Lorca ligt onder de snelweg de Río Salado, ofwel zoutebeek. Deze rivier was in de middeleeuwen berucht om zijn vergiftigde water!  Aymeri Picaud doet hier in zijn Codex Calixtinus uit 1139 uitgebreid verslag van (eerder omschreven in mijn Camino Francès).

Río Salado

☼  Aymeri Picaud en de Middeleeuwen
Was een monnik uit Poitou (F), die in 1139 in de Codex Calixtinus de eerste goede beschrijving gaf van de routes naar Santiago, die eeuwenlang gebruikt zou worden.

Codex Calixtinus

In 1118 waren in Saragosa de Moren over de kling gejaagd, waardoor de landroute ineens een stuk veiliger was geworden (voor die tijd werd vooral de moeilijke Ruta del Norte langs de kust gevolgd).

Santiago Matamoros 

Om dit onbevolkte land te ontwikkelen werden Franken met privileges gelokt, beschreven in de zgn. Fueros, zoals; vrije handel, markten, gildenmonopolies en vrijheid van dienstplicht. Langs de Camino Francès ontstaan in snel tempo steden met voorzieningen zoals herbergen, gasthuizen, hospitalen, kerken en kloosters.

Cluny in Frankrijk is de grote animator met veel kerken en bezittingen langs de Camino. Later volgen eigenlijk alle andere orden zoals Cisterciënzers, Augustijnen, Antonijnen enz.

De veiligheid werd steeds meer gewaarborgd door vechtordes zoals de Maltezer en Johannieters Ridders en de Orde van St. Jacob. Deze hadden als symbool Santiago Matamoros met speciaal zwaard met gebloemd vest.

Tijdens de laatste inname van het Saraceense Granada in 1492, wapperde op de hoogste toren van Alcazaba in het Alhambra de banieren van de Orde van St. Jacob.

Dat deze bescherming geen luxe was, beschrijft Aymeri Picaud, niet gehinderd door enige nuance. Vooral de Tolgaarders en veerlieden moeten het ontgelden omdat ze ondanks vrijstelling van de Pelgrim, vaak met geweld, veel geld losklopten. Ook de Navarrezen (Basken) met hun onbegrijpbare taal en gewoonten waren de klos bij hem:

“Ze dragen zwarte kleren op Schotse wijze, slecht gekleed, eten en drinken slecht met zijn allen uit een ketel met de hand en één kroes. Ze zijn verder kwaadaardig, donker van huid, lelijk, losbandig, pervers, ontrouw, verdorven, wellustig, drankzuchtig, doortrapt, driest, wild, oneerlijk, onbetrouwbaar, goddeloos, ruw wreed, twistziek, niet in staat tot edele gevoelens, gedrild in elke ondeugd en onrechtvaardigheid. Lijken op Saracenen en zijn vijandig naar Franken. Copuleren met ezels en muildieren……”

Over het vergiftigde water bij Lorca schrijft hij: De stroom zoutebeek (Río Salado) niet van drinken, want dat betekende de dood.. Navarrezen zaten te wachten om met genoegen de dode paarden te villen. De Río Ega in Estella is daarentegen prima. In Los Arcos is weer een dodelijke rivier en zo ook iets verder. Hij waarschuwt voor vis uit Estella en Logroño en het vaak slechte eten en water. De stinkende herbergen met zijn slechte hygiëne waren berucht.

Onderweg bendes en coquillards die de Pelgrims overvielen. Zo waren vooral de Montes de Oca gevaarlijk. De rechtspraak was hard met vele gehangenen. Toch liepen in de 14e Eeuw dagelijks zo’n 1000 Pelgrims of 2 - à 500.000 mensen per jaar in de Jubeljaren (en dat heen en terug!). 

De tocht was uitermate riskant vooral toen de zwarte pest toesloeg. Ook Leprozen liepen deze tocht en hadden hun eigen onderkomens. Op de terugtocht was de Compostela een belangrijk document als pelgrimsbewijs.

Na de reformatie werd dit alles minder, ook door regulering in Frankrijk, met in 1650 een kleine opleving. Daarna ging het gestaag door tot de Franse bezetting van Compostela door Napoleon. Met de laatste jaren de geweldige revival.

Via Lorca en Villatuerta gaat het over de Carretera parallel aan de nieuwe autosnelweg nog behoorlijk op en af naar Estella of Lizarra op zijn Baskisch. Het is de oude hoofdplaats van Navarra en residentie van verschillende  koningen.

Escudo de Estella

Door de Sirga gaat het naar de binnenstad langs de Río Ega tot aan de rechterzijde een druk pleintje opduikt. Er is markt maar onder de arcaden zijn ook terrasjes waar dankbaar gebruik van wordt gemaakt. Het is het Plaza de los Fueros waar het geroezemoes van de markt wordt ondergaan en bovendien de voorraad bananen wordt aangevuld.

Terrasje in Estella

Aan de Plaza de los Fueros

Estella is een prima halteplaats met refugios en mooie kerken, maar al gauw wordt weer verder gegaan de stad uit. Dat valt nog niet mee en betekent 3 km hier en daar felle klim langs Ayegui tot aan de voet van de Montejurra het Monasterio de Irache opdoemt.

Monasterio Sta. María la Real de Irache

Dit is een van de oudste kloosters langs de route met wortels in de 8^e eeuw en één van de oudste refugios langs de Camino. Ervoor staan in al hun lelijkheid de loodsen van Bodegas de Irache.

Wijn en water voor de Pelgrims

Deze grote wijnhandel heeft de goede gewoonte van het vroegere klooster overgenomen om wijn en water voor pelgrims klaar te zetten. Het advies is logischer wijze om dit met mate te doen. Voor alle zekerheid staat er toch een kamera op om misbruik te voorkomen! Natuurlijk proef ik hier wat van.

Toepasselijk gedicht!

Aan de zijkant staat een gedicht met de volgende strekking:

Pelgrims!

Als jullie naar Santiago willen met kracht en levenslust

Dan schenkt deze grote wijn een slok en heildronk voor de behouden aankomst!

Bron van Irache

Bron van Wijn!

Irache terugblik

Verder door de bossen op en af langs Villamayor de Montjardin, die onder een berg ligt met erboven de ruïnes van een uit de Visigotische tijd stammende burcht.

Villamayor de Montjardin

De looproute gaat dwars door dit dorp met zijn middeleeuwse Morenbron (Fuente de los Moros) die op de foto nog rechts is te zien. Voor de liefhebber is hier een Nederlandse refugio van Oasis Trials. Hier werden wij enige jaren geleden ontvangen met verhalen over Creationisme (de wereld bestaat 6000 jaar) en de geneesbaarheid van de ziekte homo seksualiteit! Kortom een zwarte kousen refugio, niet te geloven langs de Camino. Reden voor ons maar gauw verder te gaan.

Over de rustige N111 golft het over bergruggetjes en enkele dorpjes richting Los Arcos. De nieuwe autosnelweg wordt een paar keer gekruist. Er komen nu  meerdere Santiago fietsers in beeld. Voor mij 3 Spanjaarden op een soort mountainbikes, die ik zelfs inhaal.

Iglesia Santa María Los Arcos

Pleintje met platanen in Los Arcos

In Los Arcos is het inmiddels al 13:00 uur en tijd voor een menuutje dat met terras en zon beschikbaar is. Het bord pasta is lekker en voedzaam met de gebruikelijke vriendelijke bediening. De Caña is nodig voor de vochthuishouding zoals nog gauw zal blijken in het volgende stuk. Tot Sansol gaat het behoorlijk snel over een redelijke vlakke weg totdat om Sansol en Torres del Río geslingerd moet worden die beiden op een berg liggen met het riviertje de Linares ertussen.

Torres del Río

Het nu volgende gedeelte is een van de mooiste stukken van Navarra. Tussen  wijnvelden op de berghellingen, dalen met korenvelden en beboste toppen gaat het fel op en af, onderbroken door de kapel van Nuestra Señora del Poyo.

Laatste stuk Navarra

In de verte ligt Viana aan de rand van Navarra op een berghelling. Een ideale overnachtingplaats, vooral omdat het plaatsje mooi oud en overzichtelijk is. Nu fiets ik er doorheen en ligt in het dal beneden Logroño voor ons. Langs weggetjes gaat het een binnendoor route over hellinkjes de Riojastreek in. Net voordat het de steile helling af naar de brug bij Logroño gaat ligt aan de rechterzijde het legendarische huisje van Doña Felisa. Dit oude vrouwtje had een stempelpost voor haar huis, deed dit met veel plezier en is er 96 bij geworden. ’s Ochtends stempelde ze nog en ’s middags gaf ze de geest. De dochter Maria en vooral kleindochter zetten het nu voort, waarbij ze ontbijtjes, hapjes en koffie verzorgen op donativo basis. Echt een van de opmerkelijke punten langs de route.

Huisje van Doña Felisa met kleindochter rechts

De weg af ben je meteen bij de brug over de Rioja met het centrum aan de andere zijde. Schuin rechts de middeleeuwse straatjes in langs mooie gevels en portalen.

Mooie portalen

De oude straten zijn bijna helemaal voetgangersgebied en met zijn hoge gevels schaduwrijk. De Kathedraal staat aan een ruimer plein en heeft twee identieke torens; “de Tweeling” in barokke stijl. In het straatje is het genieten van de drukte achter een pilsje. Logroño heeft alle verschijnselen van een behoorlijk grote stad met 130.000 inwoners.

Escudo de Logroño

Toch heeft hier 1200 jaar geleden de beslissende slacht plaatsgevonden met de Moren, waardoor de Christenen langzaam Spanje konden heroveren!

Kathedraal Santa María de la Redonda met tweelingtorens

☼   Slag bij Clavijo

Voor de Reconquista (herverovering) van Spanje op de muzelmannen heeft hier 18 km verderop in 844 bij Clavijo een doorslaggevende slacht plaatsgevonden tussen de Moren en de Christenen. Ramiro I van Andalusië bevocht Rahman II in de tijd dat deze Moren nog oppermachtig waren. Hij weigerde de jaarlijkse schatting te betalen, vooral de gift van 100 maagden. Toen de slacht verloren dreigde te worden verscheen een vurig wit paard met ruiter en vlammend zwaard, die vele Moren doodde en het Christelijke  leger naar de overwinning voerde. Volgens de legende was het Santiago Mayor waarvan de beenderen net eerder in Compostela ontdekt waren. De Christelijke legers kregen hiermee een symbool om het paradijs te verdienen als tegenhanger van de Jihad van de Muzelmannen. Santiago wordt dan ook overal afgebeeld als Matamoros ofwel Morendoder! In de Kathedraal van Santiago staat Matamoros in goud boven het altaar. Maar is in een van de zijkapelletjes tegenwoordig politiek correct gemaakt, door de afgehakte Morenkoppen met bloemen te camoufleren!

Jacobszwaard

Matamoros

Logroño uit gaat het vanaf de drukke boulevards over in een pad door een mooi aangelegd park verder onder de autosnelweg naar het 3,5 km verderop gelegen stuwmeer. Nog geen 12 jaar geleden was het hier een bende van puin en rommel, zodat goed zichtbaar is dat Spanje werkt aan zijn toekomst!

Pantano de la Gragera

Het park is altijd vol trimmende en ontspannende mensen. Aan het water van het stuwmeer ligt een mooi paviljoen waar gezeten kan worden. Het pad slingert er voorlangs tot het aan het einde door wijnvelden en amandelbomen steil omhoog gaat langs de autosnelweg, over hier en daar een dikke banden fietspad met keien.

Bloeiende bomen

Parallel aan de snelweg gaat het nu naar beneden waarbij in de verte Navarrete opduikt. Op de berg staat het enig toegestane silhouet in Spanje: de Stier van Sandeman!

Nationaal symbool van Spanje

Als Navarrete wordt binnengereden loopt het ook al tegen zessen en blijkt de refugio vol te zitten.

Escudo de Navarette

Maar geen nood want verderop zit El Cantaro, een privé herberg, waar voor €10 een prima bed op zaal wacht. Het is zelfs mogelijk voor weinig geld een kamer te huren. Na de verkwikkende douche wordt naast de refugio, bij de kerk in het Restaurant, met een groep internationale Pelgrims heerlijk en onderhoudend gegeten met wijn voor de onbegrijpelijke prijs van €10,-!

La Asunción

Het bed wordt dan ook relatief laat opgezocht waarbij in de zitruimte nog gezellig wordt nagebabbeld met looppelgrims. Particuliere refugios hebben geen officiële sluitingstijd wat ook wel eens fijn is. Het bed in zijn 85 km afgelegd en echt niet de makkelijkste! Maar totaal halen we nu de 2023 km!